Teologia jako wiedza praktyczna

Edward Sienkiewicz

doi:10.15290/std.2020.06.11

Published: 2024-04-191

Vol. 6 (2020)

Theology as practical knowledge

Edward Sienkiewicz

Studies in dogmatic theology

Section: NATURA TEOLOGII

https://doi.org/10.15290/std.2020.06.11

Abstract

Regardless of the solutions to the problem posed in this way, at least one is beyond discussion: in the practical dimension of systematic reflection of faith, it is about knowledge. Besides, it is theology that is the most appropriate way to defend knowledge against one-sided and partial approaches. It is determined by two issues that constitute an interpretative key in solving the problem posed: sense and context, as well as – in this perspective – two dimensions: cognition and free will. Therefore, in order to define the nature and importance of theology as practical knowledge, the problem of utilitarianism in science as such must first be solved. The turning point here is the Marxist appreciation of revolutionary praxis, which gives philosophy a new and practical meaning. It posed a particular challenge to theology and the objective nature of truth as a fundamental question in science. Both the Bible and the Christian systematic reflection of faith developed over the centuries clearly show that faith in Almighty God has a practical character. This means that faith cannot be reduced to knowledge only, just as faith cannot give up the problem of truth. In this sense, theology as practical knowledge, that is, on the basis of faith, a specific spiritual attitude and the choices that flow from it, is a proper understanding of the necessary participation of human reason, revelation and life in this event. From a Christological perspective, the best definition of theology as practical knowledge are the words from John’s Gospel: “I am the way, the truth and the life” (Jn 14: 6). In such an approach, the practical dimension of reflection on faith is simply love – first as the perfect fulfillment of the Law (Rom 13:10), and then as caritas, that is, a gift that does not retreat from renunciation and suffering. This means the necessity in this problem of the revealed truth about the Holy Trinity, in which the relationships of giving and accepting in love are difficult to consider theoretically. Just as practical and theoretical knowledge should not be opposed, knowledge and wisdom should not be confronted or separated. For theology, as wisdom, not only knows, but also knows why it knows and what to do with what it knows; not only poses the question of how to live, but also answers them. In other words, the practical dimension of systematic reflection of faith is essential for theology to be not only debatable, but also kneeling and working.

Keywords:

theology, knowledge, science, practice, faith, truth, love, wisdom, cognition, free will, philosophy

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Sienkiewicz, E. (2024). Theology as practical knowledge. Studies in Dogmatic Theology, 6, 162–189. https://doi.org/10.15290/std.2020.06.11

Cited by / Share

References

Allen J. A., Irreligion. A Mathematician Explains Why the Arguments for God Just Don’t App Up, New York 2009.
Google Scholar

Andrade C. G., Boskie atrybuty w świetle nauki o Trójcy Świętej, tłum. G. Ostrowski, Poznań 2003.
Google Scholar

Andrzejuk A., Franciszek Sawicki: Filozofia miłości, [w:] Metafizyka obecności. Wstęp do teorii relacji osobowych, Warszawa 2012, s. 343-358.
Google Scholar

Apokalipsa Barucha Syryjska, tłum. J. Woźniak, [w:] Apokryfy Starego Testamentu, (red.) R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999.
Google Scholar

Augustyn, O Trójcy Świętej, tłum. M. Stokowska, Kraków 1996.
Google Scholar

Augustyn, Państwo Boże, tłum. W. Kubicki, Kęty 1998.
Google Scholar

Augustyn, Przeciw Sekundynowi, tłum. J. Sulowski, Warszawa 1999.
Google Scholar

Augustyn, Solilokwia, I, 1, tłum. A. Świderkówna, [w:] tenże, Dialogi filozoficzne, Kraków 1999.
Google Scholar

Babiński J., Teologia życia. Próba reinterpretacji dorobku ks. Franciszka Sawickiego, Pelplin 2013.
Google Scholar

Balthasar H. U., Pisma wybrane, t. 1, Pisma filozoficzne, tłum. M. Urban, D. Jankowska, Kraków 2006.
Google Scholar

Balthasar H. U., Teodramatyka, 1 Prolegomena, tłum. M. Mijalska, M. Rodkiewicz, W. Szymona, Kraków 2005.
Google Scholar

Ratzinger J., Lud i Dom Boży w nauce św. Augustyna o Kościele. Rozprawa doktorska oraz inne opracowania nauki Augustyna i teologii ojców Kościoła, „Opera Omnia”, t. I, tłum. W. Szymona, (red.) K. Góźdź, M. Górecka, Lublin 2014.
Google Scholar

Ratzinger J., Prawda – wartości – władza. Kiedy społeczeństwo można uznać za pluralistyczne, tłum. G. Sowiński, Kraków 1999.
Google Scholar

Ratzinger J., Rozumienie objawienia i teologia historii według Bonawentury. Rozprawa habilitacyjna i studia nad Bonawenturą, „Opera Omnia”, t. II, tłum. J. Merecki, (red.) K. Góźdź, M. Górecka, Lublin 2014.
Google Scholar

Ratzinger J., Wiara w Piśmie i Tradycji. Teologiczna nauka o zasadach, tłum. J. Merecki, „Opera Omnia”, t. IX/1, (red.) K. Góźdź, M. Górecka, Lublin 2018.
Google Scholar

Ratzinger J., Wiara w Piśmie i Tradycji. Teologiczna nauka o zasadach, tłum. J. Merecki, „Opera Omnia”, t. IX/2, (red.) K. Góźdź, M. Górecka, Lublin 2018.
Google Scholar

Ratzinger J., W rozmowie z czasem, „Opera Omnia”, t. XIII/2, (red.) K. Góźdź, M. Górecka, Lublin 2017.
Google Scholar

Ratzinger J., Zmartwychwstanie i życie wieczne. Studia o eschatologii i teologii nadziei, tłum. J. Kobienia, „Opera Omnia”, t. X, (red.) K. Góźdź, M. Górecka, Lublin 2014.
Google Scholar

Rękopisy znad Morza Martwego. Qumran, tłum. P. Muchowski, Kraków 2000.
Google Scholar

Ricoeur P., The Rule of Metaphor, London 1978.
Google Scholar

Rosenzweig F., Gwiazda Zbawienia, tłum. T. Gadacz, Kraków 1998.
Google Scholar

Balthasar H. U., Teodramatyka, 2 Osoba dramatu, cz. I, Człowiek w Bogu, tłum. W. Szymona, Kraków 2006.
Google Scholar

Rosik M., Kościół a synagoga (30-313 po Chr.) na rozdrożu, Wrocław 2016.
Google Scholar

Roszkowski W., Roztrzaskane lustro. Upadek cywilizacji zachodniej, Kraków 2019.
Google Scholar

Sacharow A. D., Mein Land und die Welt, Wien 1972.
Google Scholar

Sartre J.-P., L`etre et le ne`ant, Paris 1979.
Google Scholar

Sartre J.-P., Mdłości, tłum. J. Trznadel, Warszawa 1974.
Google Scholar

Sartre J.-P., Le`vy B., Czas nadziei, tłum. H. Puszko, Warszawa 1996.
Google Scholar

Sawicki F., Die Gottesbeweise, Paderborn 1926.
Google Scholar

Sawicki F., Die Wahrheit des Christentums, Paderborn 1918.
Google Scholar

Sawicki F., Filozofia miłości, Poznań 1937.
Google Scholar

Sawicki F., Filozofia życia, Poznań 1936.
Google Scholar

Balthasar H. U., Teologika, 1 Prawda świata, tłum. J. Zychowicz, Kraków 2004.
Google Scholar

Sawicki F., Osobowość chrześcijańska, Kraków 1947.
Google Scholar

Sawicki F., Św. Augustyn pierwszym człowiekiem nowożytnym, [w:] Święty Augustyn, (red.) S. Bross, Poznań 1930, s. 222-237.
Google Scholar

Sawicki F., Życie ludzkie, Poznań 1936.
Google Scholar

Scheffczyk L., Die Theologie und die Wissenschaften, Aschaffenburg 1989.
Google Scholar

Schopenhauer A., O wolności ludzkiej woli, tłum. A. Stögbauer, Warszawa 1991.
Google Scholar

Solignac A., Massein P., Gribomont J. i in., Monastycyzm. Historia i duchowość, tłum. D. Stanicka-Apostoł, Kraków 2002.
Google Scholar

Szymik J., O teologii dzisiaj. Zadania, piękno, przyszłość, Pelplin 2006.
Google Scholar

Štrukelj A., Teologia i świętość, tłum. M. Jagodziński, Lublin 2010.
Google Scholar

Taubes J., Die politische Theologie des Paulus, Monachium 1993.
Google Scholar

Trame R. H., Rodrigo Sáncheza de Arévalo. Spanish dyplomat and champion of Papacy, Washington 1958.
Google Scholar

Balthasar H. U., Teologika, 2 Prawda Boga, tłum. J. Zychowicz, Kraków 2004.
Google Scholar

Urban M., Hans Urs von Balthasar – otwarty rozum, [w:] Hans Urs von Balthasar, Pisma wybrane, t. 1, Pisma filozoficzne, tłum. M. Urban, D. Jankowska, Kraków 2006, s. 5-17.
Google Scholar

Vernant J.-P., Źródła myśli greckiej, tłum. J. Szacki, Gdańsk 1996.
Google Scholar

Waldenfels H., O Bogu, Jezusie Chrystusie i Kościele – dzisiaj. Teologia fundamentalna w kontekście czasów obecnych, tłum. A. Paciorek, Katowice 1993.
Google Scholar

Walicki A., Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii, Warszawa 1996.
Google Scholar

Węcławski T., W teologii chodzi o ciebie. Przewodnik po źródłach i skutkach teologicznej wyobraźni, Kraków 1995.
Google Scholar

Wojtkun J., Lumen fidei i Veritatis splendor – światło wiary w blasku prawdy moralnej, [w:] Perspektywy wiary, (red.) M. Jagodziński, Radom 2015, 143-163.
Google Scholar

Wróbel M. S., Antyjudaizm a Ewangelia według św. Jana. Nowe spojrzenie na relację czwartej Ewangelii do Judaizmu, Lublin 2005.
Google Scholar

Balthasar H. U., Teologika, 3 Duch Prawdy, tłum. J. Zychowicz, Kraków 2005.
Google Scholar

Barrow J., Theories of Everything: The Qwest for Ultimate Explanations, Oxford University Press 1991.
Google Scholar

Bator W., Myśl starożytnego Egiptu, Kraków 1993.
Google Scholar

Bendykt XVI, Deus caritas est, Watykan 2005.
Google Scholar

Benedykt XVI, Fundamentem prawdziwej kultury jest poszukiwanie Boga, (Paryż 12 września 2008), „L’Osservatore Romano” (wyd. polskie), 10-11 (2008), s. 12-16.
Google Scholar

Bergson H., Dwa źródła moralności i religii, tłum. P. Kostyło, Kraków 1993.
Google Scholar

Bokwa I., Teologia w warunkach nowoczesności i ponowoczesności, Sandomierz 2010.
Google Scholar

Booth R. P., Jesus and the Laws of Purity: Tradition History and Legal History in Mark 7, Trowbridge 1986.
Google Scholar

Brague R., La Sagesse du monde. Histoire de l’expérience humaine de l’univers, Paryż 1999.
Google Scholar

Brague R., Prawo Boga. Filozoficzna historia przymierza, tłum. M. Wodzyńska, A. Kocot, Warszawa 2014.
Google Scholar

Brunner-Traut E., Frühformen des Erkennens: Aspektive im alten Ägypten, Darmstadt 1992.
Google Scholar

Brunschvicg L., Rozwój świadomości w filozofii zachodniej (fragmenty), tłum. T. Śliwiński, Kraków 2005.
Google Scholar

Być dla, czyli myśleć sercem. Z ks. biskupem A. Nossolem rozmawia ks. J. Szymik, Katowice 1999.
Google Scholar

Być silnym, żeby być łagodnym, Z s. Małgorzatą Chmielewską rozmawia Ewa Kiedio, „Więź” LVI (2013) nr 3 [653], s. 18-25.
Google Scholar

Chenu M. D., Wybór pism, tłum. L. Rutkowska, W. Sukiennicka, Z. Włodkowa, Warszawa 1971.
Google Scholar

Chrostowski W., Między Synagogą a Kościołem. Dzieje św. Pawła, Kraków – Ząbki 2015.
Google Scholar

Czaja A., Jedna osoba w wielu osobach. Pneumatologiczna eklezjologia Heriberta Mühlena, Opole 1997.
Google Scholar

Daniélou J., Trójca Święta i tajemnica egzystencji. Znaki świątyni czyli obecności Boga, tłum. M. Tarnowska, Kraków 1994.
Google Scholar

Davies P., Ostatnie trzy minuty. O ostatecznym losie wszechświata, Warszawa 1995.
Google Scholar

Despres V., Początki monastycyzmu, t. 2, tłum. J. Dembska, Kraków 1999.
Google Scholar

Falk Z. W., Law and Religion. The Jewish Experience, Jerozolima 1981.
Google Scholar

Ferdek B., Światło wiary w obliczu światła rozumu, [w:] Problem kulturowo-religijnej reinterpretacji współczesnej Europy, (red.) J. Moskałyk, Poznań 2019, s. 137-148.
Google Scholar

Fransen P., Das neue Sein des Menschen in Christus, [w:] Mysterium Salutis, (red.) J. Fejner, M. Löhrer, t. 4, Einsiedeln 1973, s. 921-983.
Google Scholar

Frye N., The Great Code, Routledge and Kegan Paul 1982.
Google Scholar

Greshake G., Wierzę w Boga Trójjedynego. Klucz do zrozumienia Trójcy Świętej, tłum. W. Szymona, Kraków 2001.
Google Scholar

Halik T., Co nie jest chwiejne. Labiryntem świata z wiarą i wątpliwościami, tłum. J. Zychowicz, Kraków 2004.
Google Scholar

Hawking S., A brief History of Time, Bantam Press 1988.
Google Scholar

Häring B., Powszechne królewskie władztwo Boga. Teologia moralna szczegółowa, cz. II, Poznań 1963.
Google Scholar

Häring B., Siła i słabość religii. Socjologia religii jako wyzwanie, tłum. J. Klenowski, Poznań 1966.
Google Scholar

Häring B., Świętość a dobro. Wzajemny stosunek religii i moralności, Poznań 1963.
Google Scholar

Häring B., Zasadnicza postać chrześcijańskiego życia. Teologia moralna ogólna, t. I, tłum. J. Klenowski, Poznań 1962.
Google Scholar

Häring B., Z miłości ku miłości. Teologia moralna szczegółowa, cz. I, tłum. J. Klenowski, Poznań 1963.
Google Scholar

Heller M., Nowa fizyka i nowa teologia, Tarnów 1992.
Google Scholar

Heller M., Wszechświat i Słowo, Kraków 1994.
Google Scholar

Heller M., Nowa fizyka i nowa teologia, Tarnów 1992.
Google Scholar

Heller M., Liana Z., Mączka J., Skoczny W., Nauki przyrodnicze a teologia: konflikt i współistnienie, Tarnów 2001.
Google Scholar

Heller M., Życiński J., Drogi myślących, Kraków 1983.
Google Scholar

Historia Teologii, t. I, Epoka patrystyczna, (red.) A. di Berardino, B. Studer, Kraków 2003.
Google Scholar

Historia Teologii, t. II, Epoka średniowieczna, tłum. W. Szymona, (red.) G. D’Onofrio, Kraków 2010.
Google Scholar

Historia Teologii, t. III, Epoka Odrodzenia, tłum. W. Szymona, (red.) G. D’Onofrio, Kraków 2008.
Google Scholar

Historia Teologii, t. IV, Epoka nowożytna, tłum. W. Szymona, (red.) G. Angelini, G. Colombo, M. Vergottini, Kraków 2008.
Google Scholar

Höffe O., Immanuel Kant, tłum. A. M. Kaniowski, Warszawa 2003.
Google Scholar

Hume D., Eseje z dziedziny moralności, polityki i literatury, tłum. Ł. Pawłowski, Warszawa 2013.
Google Scholar

Hutten E. H., Idee fizyki, Warszawa 1976.
Google Scholar

Izbicki T. M., Protector of the Faith. Cardinal Johannes de Turrecremata and the Defense of Institutional Church, Washington 1981.
Google Scholar

Jagodziński M., Antropologia komunijna, Lublin 2015.
Google Scholar

Jagodziński M., Węzłowe zagadnienia chrystologii komunijnej, Radom 2013.
Google Scholar

Kaniowski A. M., Filozofia praktyczna Immanuela Kanta – jej siła i słabości, „Diametros” 2 (2004), s. 114-126.
Google Scholar

Kasper W., Rzeczywistość wiary, tłum. J. Piesiewicz, Warszawa 1979.
Google Scholar

Kawalec P., Wiedza, [w:] Encyklopedia katolicka, t. XX, (red. nacz.) E. Gigilewicz, Lublin 2014, kol. 485-487.
Google Scholar

Kazen T., Jesus, Scripture and Paradosis: Response to Friedrich Avemarie, [w:] The New Testament and Rabbinic Literature, (red.) R. Biringer, F. G. Martinez, D. Pllefeyt, P. J. Tomson, Boston – Leiden 2010.
Google Scholar

Kiejkowski P., Trzy słowa papieża Benedykta XVI dla Europy. W trosce o integralny humanizm, [w:] Problem kulturowo-religijnej reinterpretacji współczesnej Europy, (red.) J. Moskałyk, Poznań 2019, s. 89-106.
Google Scholar

Kijas Z. I., Początek świata i człowieka, Kraków 2004.
Google Scholar

Koneczny F., Cywilizacja Bizantyńska, Londyn 1973.
Google Scholar

Kozak M., Kościół jako communio według Gerarda Philipsa, Lublin 2003.
Google Scholar

Ksenofont z Efezu, Pisma sokratyczne, tłum. L. Joachimowicz, Warszawa 1967.
Google Scholar

Kuligowski R., Jak żyć wiarą?, [w:] Perspektywy wiary, (red.) M. Jagodziński, Radom 2015, s. 127-141.
Google Scholar

Kumor B., Historia Kościoła. Czasy nowożytne. Rozłam w chrześcijaństwie zachodnim, t. 5, Lublin 1984.
Google Scholar

Langkammer H., Teologia biblijna Starego i Nowego Testamentu, Legnica 2007.
Google Scholar

Laurentin R., Nowe wymiary miłości, tłum. M. Bocheńska, Warszawa 1977.
Google Scholar

Lindberg C., Historia miłości w zachodnim chrześcijaństwie, tłum. M. Höffner, Kraków 2012.
Google Scholar

Lubański M., Filozoficzne zagadnienia teorii informacji, Warszawa 1976.
Google Scholar

Marks K., Tezy o Feuerbachu, [w:] tenże, Dzieła, t. III, Warszawa 1961.
Google Scholar

Merklein H., Jesu Botschaft von der Gottesherrschaft, Stuttgart 1983.
Google Scholar

Morales J., Wprowadzenie do teologii, tłum. P. Rak, Kraków 2006.
Google Scholar

Müller G. L., Raport o stanie nadziei. Rozmowa z Carlosem Granadosem, tłum. K. Jasiński, Warszawa 2018.
Google Scholar

National Academy of Sciences, Teaching About Evolution and the Nature of Science, Washington 1998.
Google Scholar

Nitecki P., Quod est veritas? Spotkanie z Jezusem w pretorium Piłata, „Życie i Myśl” 25 (2009), s. 71-80.
Google Scholar

Newman J. H., O rozwoju doktryny chrześcijańskiej, tłum. J. Zielińska, Warszawa 2000.
Google Scholar

Nietzsche F., Niewczesne rozważania, tłum. L. Staff, Warszawa 1912.
Google Scholar

Nietzsche F., Poza dobrem i złem, tłum. S. Wyrzykowski, Warszawa 1907.
Google Scholar

Nossol A., Przez prawdę do miłości. Ewangeliczna wierność słowu Bożemu, Opole 1994.
Google Scholar

Nossol A., Teologia bliższa życiu. Wpływ teologii na egzystencję chrześcijańską, Paris 1993.
Google Scholar

Oakley F., Christian Theology and the Newtonian Science. The Rise of the Concept of the Laws of Nature, „Church History” 30 (1961), s. 433-457.
Google Scholar

Osuna F. D., Tercer Abecedario Espirytual, Madrid 1972.
Google Scholar

Owidiusz, Metamorfozy, tłum. A. Kamieńska, S. Stabryła, Wrocław 1995.
Google Scholar

Paciorek A., Człowiek bez Chrystusa w soteriologii Listu św. Pawła do Rzymian, Tarnów 1995.
Google Scholar

Paszyński J., Eudajmonizm, t. 3, Lublin 2002.
Google Scholar

Popper K. R., Objective Knowledge – An Evolutionary Approach, Oxford, At the Clarendon Press, 1975.
Google Scholar

Przygoda W., Uwierzyć miłości, by stać się świadkiem miłości, [w:] Perspektywy wiary, (red.) M. Jagodziński, Radom 2015, s. 69-91.
Google Scholar

Pseudo-Platon, Zimorodek i inne dialogi, tłum. L. Regner, Warszawa 1985.
Google Scholar

Rahner K., Pisma wybrane, t. 1, tłum. G. Bubel, Kraków 2005.
Google Scholar

Rahner K., Podstawowy wykład wiary. Wprowadzenie do pojęcia chrześcijaństwa, tłum. T. Mieszkowski, Warszawa 1987.
Google Scholar

Rahner K., Praxis des Glaubens. Geistliches Lesebuch, Freiburg – Basel – Wien 1984.
Google Scholar

Ratzinger J., Europa – dziedzictwo zobowiązujące chrześcijan, tłum. L. Balter, [w:] Kościół – ekumenizm – polityka, „Communio” – kolekcja 5, Poznań 1990.
Google Scholar

Ratzinger J., Jezus z Nazaretu, cz. I, tłum. W. Szymona, Kraków 2007.
Google Scholar

Edward Sienkiewicz

https://orcid.org/0000-0002-6711-9933

Affiliation:

Uniwersytet Szczeciński Poland

Bio Statement (e.g., department and rank)

ks. prof. dr hab. EDWARD SIENKIEWICZ, prezbiter diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej, był zatrudniony w Instytucie Nauk Teologicznych Uniwersytetu Szczecińskiego. Kierownik Katedry Teologii Systematycznej, autor ponad stu artykułów naukowych, kilkunastu książek (ostatnio m.in. Miłosierdzie a sprawiedliwość, Szczecin 2017; Miłość, która odsłania się w miłosierdziu, Szczecin 2018; Boże prawo a wolność. Od prawa boskiego króla do narodu Prawa, Szczecin 2019; Wolność w chrześcijańskim i islamskim obrazie Bożego prawa, Szczecin 2020) i prac zbiorowych, a także prelegent i organizator wielu konferencji naukowych – krajowych i międzynarodowych. W swoich badaniach koncentrował się wokół zagadnień związanych z osobą ludzką, stanowiącą klucz do rozważań dotyczących zarówno samej osobowej struktury człowieka jak i jego podstawowych relacji do Boga; społeczności i świata wartości. Rozwijał „teologię uczestnictwa”, jako szansę wypracowania wyczerpującej koncepcji osoby, zwłaszcza przez dowartościowanie w niej wymiaru społecznego człowieka, odnoszonego do tajemnicy Trójjedynego Boga, zasad płynących z Ewangelii Jezusa Chrystusa oraz nauki Soboru Watykańskiego II. Zajmował się systematyczną refleksją wiary na temat Kościoła, uprawianą w kontekście communio, odróżnianej, ale nie separowanej od wymiaru struktur społecznych. Zmarł w Koszalinie 3 listopada 2020.